Дуу хөгжим бидний тархинд ямар нөлөө үзүүлдэг вэ?

Бид гунигтай үедээ аядуухан хөгжмийн аялгуунд тайвширч, баяртай үедээ эрч хүчтэй хэмнэлд бүжиглэхийг хүсдэг. Энэ нь санамсаргүй зүйл биш. Хөгжим бол хүний сэтгэл зүй, тархины үйл ажиллагаанд маш чухал нөлөө үзүүлдэг хүчирхэг урлаг юм. Гэхдээ яг яаж?

Хөгжим тархины ямар хэсгийг идэвхжүүлдэг вэ?

Хөгжим сонсох үед зөвхөн “чих” ажилладаггүй. Тархины олон хэсгүүд — тухайлбал, амигдала(amygdala) префронтал кортекс (prefrontal cortex), хиппокамп (ой санамж) зэрэг нь бүгд нэгэн зэрэг ажиллаж эхэлдэг. Судалгаагаар, дуртай дуугаа сонсох үед тархинаас допамин хэмээх “аз жаргалын даавар” ялгардаг болохыг тогтоосон (Salimpoor et al., 2011). Энэ нь шоколад идэхтэй адил мэдрэмж төрүүлдэг.

Сэтгэл зүйн эрүүл мэндэд үзүүлэх нөлөө

Хөгжим нь сэтгэл гутрал, түгшүүрийг бууруулахад тусалдаг нь олон удаагийн судалгаагаар батлагдсан. Эмчилгээний практикт “music therapy” буюу хөгжмөөр эмчлэх арга сэтгэл зүйчдийн дунд түгээмэл хэрэглэгддэг. Жишээлбэл, удаан хэмнэлтэй, намуухан хөгжим нь зүрхний цохилтыг удаашруулж, амьсгалыг тогтворжуулан бие махбодод тайвшрах дохио өгдөг байна.

Хөгжим ба ой санамж

Та нэгэн дууг сонсоод гэнэт өнгөрсөн үеийн дурсамж тодхон санагдаж байсан уу? Энэ нь хиппокамп хэмээх ой санамж хариуцдаг тархины хэсэг хөгжимтэй хүчтэй холбоотой байдгийн илрэл юм. Альцгеймерийн(Alzheimer’s disease)өвчтэй хүмүүст ч хүртэл хуучны дууг сонсгоход дурсамжууд сэргэх нь элбэг. Үүгээр дамжуулан хөгжим нь ой санамжийг идэвхжүүлэгч хүчтэй хэрэгсэл болдог.

Хөгжим ба суралцах үйл явц

Зарим хүмүүс хөгжимтэй хамт хичээл хийх дуртай байдаг бол зарим нь төвлөрч чадахгүй гэж ярьдаг. Судалгаагаар, үггүй, тайван хөгжим нь төвлөрөл, бүтээлч сэтгэлгээнд эерэг нөлөө үзүүлдэг болохыг тогтоосон (University of Wales, 2010). Харин хурдан хэмнэлтэй эсвэл үгтэй хөгжим нь тархийг “хэт ачааллаж”, анхаарал сарниулах талтай.

Хөгжим биднийг нэгдмэл болгодог

Хүмүүс хөгжмөөр дамжуулан сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлж, нэгэн зэрэг мэдэрч чаддаг. Хөгжим сонсох, тоглох, дуулж бүжиглэх үед окситоцин гэх “итгэлцлийн даавар” ялгардаг нь биднийг нийгмийн хувьд илүү уяхан, ойлгомтгой болгодог гэж сэтгэл судлаачид үздэг. Тийм ч учраас концерт, караоке,festival зэрэг нь хүмүүст гүн холбоо мэдрүүлдэг.

Бидний сонсдог хөгжим юу өгүүлдэг вэ?

Сэтгэл судлаач нар хүний хөгжим сонсох хэв маягийг түүний зан төлөвтэй холбож судалсан байдаг. Жишээлбэл, илэн далангүй, нээлттэй хүмүүс indie, jazz, alternative, rap хөгжимд дуртай байх хандлагатай байдаг бол, илүү бүтээлч, дотогшоо хүмүүс classic амар хэмнэлтэй хөгжим сонсдог гэжээ. Энэ нь хөгжим зөвхөн зугаа цэнгэл бус, хүний “дотоод ертөнц”-ийг илэрхийлэгч гэж ойлгогдож байгааг харуулна.

Хөгжим бол урлаг төдийгүй, хүний тархи, сэтгэл зүй, бие махбодод нөлөөлдөг гайхамшигт “эмчилгээ” юм. Бидний сонсож буй дуунууд зөвхөн сэтгэл хөдөлгөхөөс гадна оюун ухаан, биеийн эрүүл мэнд, нийгмийн харилцаанд ч чимээгүй хувь нэмэр оруулсаар байна. Тиймээс хөгжим бол зүгээр нэг чимээ биш — харин хүний амьдралын гүн ухаан, анагаагч хүч байж ч мэднэ.

…Бас нэг сонирхолтой зүйл бол, бид багаасаа л хөгжимтэй “өсдөг”. Хүүхэд эхийн хэвлийд байхдаа ч гадаад орчны дуу чимээ, тэр дундаа аялгуунд хариу үйлдэл үзүүлдэг болох нь тогтоогдсон. Тэр тусмаа эхийн зүрхний хэмнэл, дуу хоолой, намуухан хөгжим нь урагт аюулгүй, тайван орчныг мэдрүүлдэг байна. Тиймээс хөгжмийг зөвхөн насанд хүрэгчдийн ойлгодог зүйл бус, хүний хөгжлийн бүхий л шатанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг “хамтрагч” гэж ойлгож болно.

Монголын уламжлалт хөгжмийн соёл

Монголын уламжлалт хөгжмийн соёлоос авч үзвэл, морин хуурын намуухан аялгуу зөвхөн урлагийн үнэ цэнэ төдийгүй, сэтгэл санааг амраах, байгаль дэлхийтэйгээ холбогдох нэгэн хэлбэр байсан. Өвөг дээдэс маань байгалийн чимээ, ан амьтны дуудлага, салхины исгэрээг дуурайж, хөгжмийг байгальтай “ярилцах” хэрэгсэл болгон ашиглаж ирсэн. Энэ нь орчин үеийн хөгжмийн анагаах чадвар зөвхөн шинжлэх ухаанд үндэслэгддэг биш, эртний уламжлал, туршлагад ч үндэслэгддэг болохыг илтгэнэ.

Өнөө үед олон улсын сургууль, байгууллагууд сурагчдын бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх, стрессийг бууруулах зорилгоор сургалтын хөтөлбөртөө хөгжмийн хичээлүүдийг түлхүү оруулж байгаа нь хөгжмийн ач холбогдлыг улам бүр бататгаж байна. Түүнчлэн, хөгжмийн сургалттай хүүхдүүд математик болон хэлний хичээлүүдэд илүү амжилт гаргах магадлалтай байдаг нь хөгжмийн логик, дэс дараалал шаардсан бүтэц тархинд эерэг нөлөө үзүүлдгийн илрэл юм.

Эцэст нь хэлэхэд, хөгжим бидний сэтгэл, мэдрэмжийг илэрхийлэх “дуу хоолой” байсаар ирсэн. Тэр тусмаа өсвөр насныхан өөрсдийн хэн болох, юу мэдэрч байгаагаа үгээр биш дуугаараа илэрхийлэх нь элбэг. Иймээс бид хөгжимтэй байхдаа л өөрсдийгөө илүү сайн ойлгож, өөр хүнтэй илүү сайн холбогдож чаддаг юм. Хөгжим бол дотоод дуу хоолой, урам зориг, тайвшралын эх булаг юм.

Y facts нийтлэлийг бэлтгэсэн 4-р сарын дадлагажигч: Д.Ану-Үжин.

Эх сурвалж:

1. Salimpoor, V. N., et al. (2011). “Anatomically distinct dopamine release during anticipation and experience of peak emotion to music.” Nature Neuroscience.

2. University of Wales Study. (2010). “The impact of background music on cognitive performance.”

3. Harvard Health Publishing. (2021). “Music and health: What the science says.”

4. American Psychological Association (APA) — Music and Memory Research.